Spektrum autyzmu u dziewcząt

Stany ze spektrum autyzmu są częściej diagnozowane u chłopców niż u dziewcząt. Według badań na 1 kobietę w spektrum autyzmu przypada od 1,33 do 16 mężczyzn. Najczęściej podawane wskaźniki stosunku liczby chłopców do liczby dziewcząt to 4:1 lub 3:1 (dla osób z normą intelektualną) oraz 2:1 (dla osób z niepełnosprawnością intelektualną). Czy prawdą jest, że chłopców ze spektrum autyzmu jest więcej? Coraz bardziej popularny wśród naukowców jest kierunek myślenia o dysproporcji płci wskazujący na to, że autyzm rozwija się u kobiet częściej niż się szacuje, ale sposób, w jaki się ujawnia oraz błędy diagnostyczne powodują, że nie jest rozpoznawany. Dziewczęta mogą być słabiej identyfikowane w procesie diagnostycznym ze względu na dominujący męski obraz autyzmu, do którego jesteśmy przyzwyczajeni. Ponadto mogą kamuflować swoje deficyty częściej niż chłopcy. Płeć żeńska wykazuje wyższą motywację do przystosowania się do społecznych wymagań. Już małe dziewczynki w spektrum potrafią lepiej od chłopców rozpoznawać oczekiwania kierowane do nich (na przykład, że nie powinny okazywać złości lub odzywać się niepytane) i są bardziej skłonne do odpowiadania na nie. Dziewczęta rzadziej od chłopców wykazują tak zwane trudne zachowania, w tym agresywne. Jednak mają one częściej kłopoty w regulacji złości i więcej pojawia się u nich autoagresji. Badania pokazują, że dziewczyny w spektrum stosują strategie przystosowawcze do wyzwań społeczeństwa znacząco częściej niż autystyczni chłopcy. Można wyróżnić trzy adaptacje. Pierwszą z nich jest introwertyzm, który jest najłatwiej rozpoznawalny. Dziewczynki unikają zaangażowania społecznego, kontaktów społecznych, trzymają się na uboczu, “mają swój świat”. Ta adaptacja polega zatem na wyborze (tam, gdzie to możliwe), bycia samemu, niekoniecznie czując się samotnym. Drugą z adaptacji jest ekstrawertyzm przekraczający. Polega na aktywnym poszukiwaniu doświadczeń społecznych, nawet jeśli dana osoba może nie być w stanie odczytać wszystkich subtelnych sygnałów społecznych. Ze względu na trudności w teorii umysłu często mają problem z odczytaniem komunikacji niewerbalnej wykorzystywanej w interakcji społecznej. Ich zachowania społeczne są wówczas postrzegane jako natrętne, intensywne i irytujące. Motywacja do interakcji społecznych i nawiązywania przyjaźni jest znaczna, doświadczenia te mogą jednak zostać przedwcześnie zakończone przez partnera społecznego. Te dziewczynki mówią często co myślą i zarządzają partnerem komunikacji. Nie potrafią dokładnie odczytać sytuacji społecznych i dlatego nie zawsze zachowują się właściwie. Ostatnia adaptacja to ekstrawertyzm kamuflujący. Dziewczęta stosujące tą strategię najczęściej „wymykają się” diagnostom. Dzięki dużemu wglądowi w siebie nabywają skutecznych umiejętności społecznych poprzez uważną obserwację innych, analizowanie ich zachowań oraz interpretowanie zasad i konwencji, skutecznie maskując w ten sposób swoje trudności społeczne. Osoba tworzy społeczną „maskę”. Dziewczynki, nastolatki rozpoznają swoje trudności w czytaniu komunikacji niewerbalnej oraz w nawiązywaniu i utrzymywaniu kontaktów interpersonalnych. Potrafią wchodzić w relacje. Mogą mieć przyjaciółkę i potrafią być w tę relację bardzo zaangażowane. Z reguły te dziewczęta nie zdradzają trudności lub nie zostają zauważone na etapie przedszkola i do połowy szkoły podstawowej, ale odbywa się to dla nich dużym kosztem emocjonalnym. U dziewcząt w spektrum autyzmu występuje szereg współwystępujących problemów. Przede wszystkim towarzyszy im duży rodzaj napięcia. Na poziomie szkoły podstawowej zaczyna być trudno im zredukować napięcie, zaś w wieku młodszym przychodziło im to łatwiej. Może to doprowadzić do tego, że pojawią się zaburzenia lękowe, stany depresyjne, samookaleczenia, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zaburzenia odżywiania (spory odsetek dziewczynek z zaburzeniami odżywiania to dziewczynki w spektrum). Im starsze dziecko i późniejsza diagnoza tym obciążenia są większe. Badania kliniczne wskazują, że często diagnoza spektrum autyzmu u dziewcząt jest przeprowadzana i wystawiana przypadkowo, przy okazji innych zgłaszanych specjalistom problemów, do których najczęściej należą: trudności w relacjach rówieśniczych, zachowania opozycyjne, agresywne, objawy lękowe, trudności w nauce, labilność emocjonalna, doświadczanie przemocy rówieśniczej, częste konflikty z dorosłymi (rodzicami, nauczycielami, trenerami).

Opracowano na podstawie :Furgał Ewa, ,,Autystyczna w spektrum “, Warszawa 2023, Furgał Ewa, ,,Dziewczyna w spektrum”, Warszawa 2022, Pisula Ewa, ,,Kobiety w spektrum autyzmu – od diagnozy do dojrzałej tożsamości”, Fundacja Synapsis.

Opracowały: Anna Politowska-Kowal – pedagog,  Marlena Osiecka – pedagog